1. Nguồn gốc lễ hội

Di tích đình và đền Tân Hợp được xây dựng từ đầu thế kỷ XX. Đình thờ Tam vị đẳng thần (Tản Viên Sơn Thánh, Cao Sơn Đại Vương, Quý Minh Đại Vương) và thờ Thành Hoàng Ma Văn Chít – ông là người dân tộc Tày ở huyện Chiêm Hóa, tỉnh Tuyên Quang đã có công tập hợp nhân dân trong vùng chống Pháp trong khởi nghĩa Giáp Dần (1913-1914). Đồng thời, ông dạy cho nhân dân trong vùng cách trồng cấy, chăn nuôi đạt hiệu quả kinh tế cao. Sau khi ông mất nhân dân trong vùng suy tôn làm Thành Hoàng Làng và được phối thờ tại đình Làng Luông.

Đền thờ Thánh Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn – “Bà Mẹ trên rừng”, là hóa thân của Thánh Mẫu toàn năng trông coi miền rừng núi; thờ Mẫu Thượng Thiên (Mẫu Liễu Hạnh), là “Bà Mẹ trên trời” được dân gian sùng bái, tâm linh hóa gọi là Cửu Thiên Huyền Nữ, người đã xuống trần gian hóa thân là bà lão để dạy cho Lộ Bàn, Lộ Bộc chặt cây làm nhà để ở, làm thuyền để di chuyển trên sông nước biển cả; Mẫu Thoải là “Bà Mẹ Nước” – vị thần trị vì sông nước, xuất thân từ dòng dõi Long Vương, liên quan trực tiếp với thủy tổ dân tộc Việt buổi đầu dựng nước.

Trải qua thời gian, đền được tu bổ, tôn tạo nhiều lần. Ban đầu đền có kiến trúc nhà gỗ 3 gian, mái lợp cọ. Năm 1962 đền bị phá hủy. Đến năm 2017, sau khi được cộng nhận Di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh, nhân dân đã đóng góp xây dựng đền mới, có kiến trúc 3 gian hình chữ Đinh, phần đuôi mái được vuốt cong hình mũi thuyền theo kiến trúc đền truyền thống Bắc bộ.

Ngày 27 tháng 12 năm 2017, Chủ tịch UBND tỉnh Yên Bái ký Quyết định số 3467/QĐ-UBND công nhận di tích đình và đền Tân Hợp là Di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh. Đây là niềm vinh dự và tự hào của nhân dân xã Tân Hợp nói riêng và huyện Văn Yên nói chung. Thông qua buổi lễ nhân dân được ôn lại lịch sử hình thành và phát triển của di tích đình, đền Tân Hợp. Từ đó khơi dậy niềm tự hào về truyền thống xây dựng và bảo vệ đất nước của các thế hệ đi trước, làm cho mỗi người phải phấn đấu nỗ lực hơn để xây dựng quê hương đất nước ngày càng giàu đẹp.

2. Thời gian tổ chức lễ hội

Lễ đầu năm mới - Ngày Mùi đầu năm; Lễ tháng Bảy - Ngày Thân; Lễ tháng Mười - Ngày Thân; Lễ cuối năm - Ngày Thân.

3. Địa điểm tổ chức lễ hội

 Xã Tân Hợp, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái.